Świat sztuki, podobnie jak inne dziedziny ludzkiej twórczości, nieustannie ewoluuje, przekształca się i reaguje na zmieniające się realia społeczno-kulturowe. W historii malarstwa i innych sztuk wizualnych często możemy zaobserwować nie tylko rozwój technik artystycznych, ale także wyrazistą zmianę podejścia do samej istoty sztuki. Dwa nurty, które w szczególny sposób wpłynęły na rozwój malarstwa i do dziś kształtują artystyczne myślenie, to impresjonizm i ekspresjonizm. Każdy z tych stylów narodził się w odpowiedzi na odmienne potrzeby, będąc jednocześnie reakcją na inne okoliczności i oczekiwania odbiorców.
W tym artykule pragnę zaprosić Cię do wspólnego odkrywania różnic i podobieństw pomiędzy impresjonizmem a ekspresjonizmem, dwoma nurtami, które mimo swojej odmienności, łączą pewne głębsze więzy artystycznej wrażliwości. Przyjrzymy się ich definicjom, historii, a także różnicom oraz wspólnym cechom, aby zrozumieć, jak te kierunki wpłynęły na współczesną sztukę.
Wyjaśnienie i definicje pojęć
Impresjonizm to nurt, który narodził się we Francji w drugiej połowie XIX wieku, przede wszystkim jako odpowiedź na sztywne zasady akademickiego malarstwa. Kluczowym celem impresjonistów było uchwycenie ulotnych momentów i wrażeń (franc. „impression”), jakie wywołuje rzeczywistość. Malarze tacy jak Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir czy Edgar Degas skupiali się na grze światła, kolorze oraz chwilowości scen. Istotnym elementem ich twórczości była rezygnacja z drobiazgowego oddawania szczegółów na rzecz ogólnego wrażenia zmysłowego, które scena wywoływała u artysty.
Ekspresjonizm, który pojawił się na początku XX wieku, z kolei stawia na pierwszym planie wyraz emocji i subiektywnych odczuć artysty. Nurt ten kładzie nacisk na przekształcenie rzeczywistości w sposób emocjonalny, często wręcz przerysowany, aby oddać wewnętrzny stan twórcy. Przedstawiciele ekspresjonizmu, tacy jak Edvard Munch, Ernst Ludwig Kirchner czy Egon Schiele, posługiwali się intensywnymi kolorami, zdeformowanymi formami i dramatycznymi kompozycjami, aby ukazać psychiczne napięcie i niepokój, który dominował w ich epoce.
Historia obu nurtów
Impresjonizm narodził się w latach 60. XIX wieku we Francji. Jego geneza była związana z potrzebą odrzucenia tradycyjnego akademickiego malarstwa, które preferowało monumentalne sceny historyczne, mitologiczne i religijne. Młodzi artyści, tacy jak Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir i Alfred Sisley, pragnęli malować sceny z życia codziennego, często plenerowe, starając się uchwycić zmienność światła i atmosfery w przyrodzie. Ich prace były początkowo odrzucane przez oficjalne salony sztuki, co zmusiło ich do organizacji własnych wystaw. Pierwsza z nich odbyła się w 1874 roku, a jej nazwa wzięła się od obrazu Moneta „Impresja, wschód słońca”.
Ekspresjonizm natomiast zrodził się jako reakcja na dramatyczne zmiany polityczne, społeczne i technologiczne, które charakteryzowały przełom XIX i XX wieku. Artyści czuli się wyobcowani i zagubieni w nowoczesnym, zmechanizowanym świecie. Ich sztuka miała za zadanie nie tyle przedstawiać świat zewnętrzny, co odkrywać wnętrze ludzkiej duszy. Ekspresjonizm rozwijał się w Niemczech, gdzie grupa artystów założyła słynny ruch „Die Brücke” (Most) w 1905 roku, a nieco później pojawiła się druga grupa „Der Blaue Reiter” (Niebieski Jeździec), której przewodził Wassily Kandinsky.
Oba nurty miały na celu przełamanie konwencji. Impresjoniści, wbrew sztywnym zasadom akademickim, malowali świat takim, jakim go postrzegali tu i teraz, natomiast ekspresjoniści, posługując się deformacją i przerysowaniem, wyrażali głęboko osobiste uczucia wobec świata. Ich podejście było bardziej introspektywne i dramatyczne, co miało odzwierciedlać wewnętrzny chaos i niepokój.
Czym impresjonizm różni się od ekspresjonizmu?
| Kryterium | Impresjonizm | Ekspresjonizm |
|---|---|---|
| Początek | Lata 60. XIX wieku, Francja | Początek XX wieku, Niemcy |
| Główne tematy | Sceny codzienne, pejzaże, przyroda | Emocje, dramat, wewnętrzny niepokój |
| Technika | Krótkie, szybkie pociągnięcia pędzlem | Mocne, gwałtowne pociągnięcia |
| Kolorystyka | Jasne, pastelowe kolory | Intensywne, często nasycone barwy |
| Podejście do rzeczywistości | Ulotne wrażenia, uchwycenie chwili | Zdeformowana rzeczywistość, przerysowanie |
| Główne emocje | Spokój, harmonia, zachwyt nad naturą | Dramat, napięcie, niepokój |
| Forma | Delikatne, miękkie kształty | Zdeformowane, często ostre kontury |
| Inspiracje | Przyroda, życie codzienne | Świat wewnętrzny, emocje, psychoanaliza |
| Odbiór | Naturalistyczny | Subiektywny |
| Artyści | Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir | Edvard Munch, Egon Schiele |
Impresjonizm to przede wszystkim kierunek malarski, który koncentruje się na uchwyceniu zmienności świata zewnętrznego. Dzieła impresjonistów charakteryzują się jasną paletą barw i dążeniem do uchwycenia ulotnych momentów. Artyści tego nurtu unikali szczegółów i precyzyjnych form, skupiając się raczej na atmosferze, jaką kreowała gra światła i cienia. Ekspresjoniści, w przeciwieństwie do impresjonistów, poszukiwali odpowiedzi na pytanie, jak wyrazić wewnętrzny stan emocjonalny artysty. Ich dzieła są pełne dramatyzmu, a formy często zdeformowane, aby podkreślić uczucia, jakie towarzyszą ich tworzeniu.
Podczas gdy impresjonizm opierał się na obserwacji natury, ekspresjonizm czerpał z głębi ludzkiej psychiki. Kolory impresjonistów są subtelne, delikatne, czasem wręcz pastelowe, natomiast ekspresjoniści wybierali barwy intensywne, gwałtowne, często wręcz agresywne, by podkreślić intensywność emocji. Różnice te uwidaczniają się także w sposobie, w jaki oba nurty podchodzą do przedstawienia rzeczywistości: impresjoniści starają się oddać świat takim, jakim go widzą w danym momencie, natomiast ekspresjoniści deformują rzeczywistość, przekształcając ją zgodnie z własnymi uczuciami i wizjami.
Impresjoniści malowali świat zewnętrzny – sceny uliczne, pejzaże, momenty codziennego życia, a ekspresjoniści wyrażali świat wewnętrzny, często pełen niepokoju, lęku i wewnętrznej rozterki. Dla impresjonistów rzeczywistość była piękna w swojej ulotności, natomiast ekspresjoniści widzieli w niej chaos i dramatyzm.
Cechy wspólne w obu kierunkach
Mimo licznych różnic, zarówno impresjonizm, jak i ekspresjonizm mają pewne cechy wspólne, które można dostrzec w ich podejściu do sztuki. Przede wszystkim, oba nurty dążyły do przełamania konwencji akademickiego malarstwa i sztuki. Impresjoniści odrzucili rygory kompozycyjne i formalne, zrywając z klasycznymi zasadami przedstawiania przestrzeni i perspektywy. Podobnie ekspresjoniści, choć w inny sposób, dekonstruowali klasyczne podejście do sztuki, deformując formy i przerysowując postaci, aby ukazać świat emocji i psychiki.
Kolejną wspólną cechą jest dążenie do subiektywizmu. Zarówno impresjoniści, jak i ekspresjoniści starali się przekazać osobiste wrażenia i odczucia. Choć w przypadku impresjonistów były to wrażenia związane z obserwacją natury i świata zewnętrznego, a u ekspresjonistów z wewnętrznym światem emocji, w obu przypadkach sztuka miała wyrażać coś więcej niż tylko realistyczne przedstawienie rzeczywistości.
Oba nurty również wywarły ogromny wpływ na dalszy rozwój sztuki. Impresjonizm otworzył drzwi dla eksploracji światła i koloru, a ekspresjonizm wprowadził nową formę emocjonalnej narracji w malarstwie. Współczesna sztuka czerpie z obu tych nurtów, łącząc ich elementy w nowych, często awangardowych formach.
Poznaj także wybitnych przedstawicieli Dadaizmu
Wybrane dzieła impresjonistyczne i ekspresjonistyczne
Oba kierunki charakteryzowały się wybitnymi przedstawicielami, którzy wnieśli niezwykle wiele do całego świata sztuki. Poznajmy je bliżej.
Impresjonizm
- Claude Monet – „Impresja, wschód słońca” (1872): To dzieło dało nazwę całemu nurtowi impresjonizmu. Monet uchwycił w nim moment wschodu słońca nad portem, malując z krótkimi pociągnięciami pędzla, które oddają ulotność chwili i atmosferę miejsca.
- Pierre-Auguste Renoir – „Bal w Moulin de la Galette” (1876): Obraz przedstawia scenę zabawy na świeżym powietrzu, ukazując grę światła i cienia na postaciach i otoczeniu. Jest przykładem mistrzowskiego oddania momentu i dynamiki ruchu.
- Edgar Degas – „Lekcja tańca” (1874): Degas, choć często kojarzony z impresjonizmem, wykorzystywał bardziej precyzyjną kompozycję. Jego przedstawienia baletnic ukazują chwilowe, dynamiczne sceny, gdzie ruch staje się głównym tematem.
Ekspresjonizm
- Edvard Munch – „Krzyk” (1893): Jedno z najbardziej ikonicznych dzieł ekspresjonizmu, ukazuje postać w momencie głębokiego psychicznego napięcia. Deformacja postaci i intensywne kolory oddają stan emocjonalnego rozchwiania.
- Ernst Ludwig Kirchner – „Ulica Berlina” (1913): Obraz przedstawia miejską scenę, ale postacie są zdeformowane, a cała kompozycja oddaje uczucie alienacji i niepokoju, które towarzyszyło artyście w modernistycznym Berlinie.
- Egon Schiele – „Autoportret z czarną miską” (1911): Schiele, mistrz introspekcji, przedstawia siebie w zdeformowany sposób, ukazując swoje wewnętrzne niepokoje i dramaty.
Jak impresjonizm i ekspresjonizm ukształtowały obecną sztukę
Wpływ impresjonizmu na współczesną sztukę jest nieoceniony. Artyści, którzy czerpią inspirację z tego nurtu, skupiają się na badaniu kolorów, światła i chwili. Współczesne malarstwo, fotografia, a nawet sztuka cyfrowa korzystają z odkryć impresjonistów, którzy zrewolucjonizowali sposób patrzenia na świat. Impresjonizm otworzył drzwi dla nowych nurtów, takich jak postimpresjonizm czy fowizm, które kontynuowały eksperymenty z kolorem i formą.
Ekspresjonizm, ze swoim naciskiem na emocje i subiektywność, wywarł ogromny wpływ na rozwój sztuki współczesnej. Jego dziedzictwo można odnaleźć w sztuce abstrakcyjnej, a także w działaniach performance art. Współcześni artyści, tacy jak Francis Bacon czy Anselm Kiefer, w swojej twórczości kontynuują tradycję ekspresjonistycznego wyrażania emocji poprzez deformację i dramatyzm form.
Oba nurty, choć różne, wspólnie przyczyniły się do rozwoju sztuki, która coraz bardziej odchodziła od realistycznego przedstawienia świata na rzecz eksploracji emocji, subiektywności i wrażeń. Współczesna sztuka czerpie z impresjonizmu zmysłowość światła i koloru, a z ekspresjonizmu dramatyzm i introspekcję. Te dwa nurty, choć oddalone w czasie, wciąż kształtują sposób, w jaki patrzymy na sztukę dziś.
Dodaj komentarz